Cùng với Nguyễn Hiến Lê, Thu giang Nguyễn Duy Cần là một học giả, nhà biên khảo kỳ cựu bậc nhất Việt Nam vào giữa thế kỷ XX. Những tác phẩm của ông luôn được đông đảo mọi tầng lớp nhân dân đón nhận và tạo ra sức ảnh hưởng khá sâu sắc về mặt tư tưởng đến tầng lớp thanh niên.
“Thuật xử thế của người xưa” là một trong những tác phẩm ngắn gọn, dễ hiểu nhưng lại sâu sắc về mặt tư tưởng, thế giới quan của ông. Mượn chuyện “người xưa” để nhắc người hiện tại, ông đã dẫn ra những câu chuyện, điển tích trong cách thức “xử thế” của cổ nhân để đúc kết những bài học thành những chủ đề được ông trình bày trong tác phẩm như: Lòng tự ái, Ân và oán, Lễ nghĩa Á Đông, Đạo cương nhu, Biết sống…
Các câu chuyện trong tác phẩm, mà phần đông là điển tích Trung Hoa, đã được tác giả chọn lọc, sau đó thêm vào vài lời bình mang hơi hướng gợi mở để người đọc tự đánh giá dễ dàng hơn.
Như chuyện Hàn Tín và Trương Lương cùng giúp Lưu Bang bình định Trung Quốc, lập ra nhà Hán. Lưu Bang rõ lòng đố kỵ mà Hàn Tín một mặt vẫn giữ vẻ ngạo mạn của mình, mặt khác lại tin tưởng Lưu Bang không giết mình, nên cuối cùng bị Lưu Bang chém ở Vị Ương thì hối đã muộn. “Ân càng thâm thì oán càng sâu là thế”, mà nếu “xử thế” như Trương Lương “thường thác bệnh ngồi rỗi ở nhà, suốt ngày tịch cốc” thì đã được sống thọ mà an hưởng điền viên lúc tuổi già. Đó là “Thuật xử thế của người xưa”.
“Thuật xử thế của người xưa” xuất bản năm 1954, trải qua hơn nửa thế kỷ nhưng tư tưởng tìm học cách “xử thế” nơi người xưa của tác giả vẫn còn phù hợp đến hôm nay. Tác phẩm rất đáng để chúng ta đọc, suy ngẫm và tự tìm ra cách “xử thế” riêng cho bản thân mình.
“[…] trong khi bàn bạc, mình cũng phải kể đến trình độ của kẻ khác. Dầu người ấy có ngu si vụng dại đến đâu, phải biết cho họ cũng có cái lý của họ, hoặc vì trình độ hiểu biết của họ chỉ đến ngần ấy là cùng. Đối với người thấp, đừng dùng lời quá cao mà thành ra cầu kỳ, lập dị; đối với người cao, đừng dùng lời quá thấp mà bị khinh thường, rúng rẻ.”
Đăng nhận xét